Gen. Tadeusz Kutrzeba
Tadeusz Kutrzeba urodził się 15 kwietnia 1886 roku w Krakowie. Jako syn Tomasza, kapitana armii austriackiej i Ludwiki z domu Szula, już od dziesiątego roku życia nosił mundur, początkowo jako uczeń wojskowej szkoły realnej (odpowiednik korpusu kadetów) w Hranicach.
Po uzyskaniu w 1903 roku świadectwa dojrzałości rozpoczął studia w Wojskowej Akademii Technicznej (oficerska szkoła inżynierów i saperów) w Moodlingen (Wiedeń), którą ukończył w 1906 roku z wynikiem celującym i nominacją na podporucznika saperów.Od 1906r. do 1910r. pełnił służbę w 9 batalionie saperów w Krakowie.
W latach 1910 - 1913 studiował w wiedeńskiej Akademii Sztabu Generalnego i równocześnie ukończył wyższy kurs inżynierii wojskowej. Do stopnia porucznika awansował w 1911 roku. W latach 1913 - 1914 pełnił służbę w szefostwie inżynierii w Sarajewie.
Podczas I wojny światowej walczył w szeregach armii austriackiej. Początkowo uczestniczył w działaniach na froncie serbskim, później na rosyjskim jako oficer łącznikowy w sztabie niemieckiego XXIV korpusu. Do stopnia kapitana awansował w 1915r. Skierowany na front włoski, był między innymi szefem sztabu inspektoratu fortyfikacji w dowództwie grupy Tyrolu.
W sierpniu 1916r. objął identyczne stanowisko w dowództwie wojsk austriackich w Siedmiogrodzie. Następnie został oficerem łącznikowym przy dowództwie niemieckiej 9 armii w Rumunii. Przeniesiony ponownie w czerwcu 1917 r. na front rosyjski, był zastępcą szefa ekspozytury 4 armii austriackiej w mieście Braiła nad Dunajem.
Oto fragment opinii o Tadeuszu Kutrzebie, wydanej miesiąc przed końcem I wojny światowej:
...Wysoce uzdolniony, bardzo elegancki oficer, przez swoją szeroką wiedzę znakomicie wpływa na otoczenie i zmusza je do myślenia... Z powodu swojej odrębnej indywidualności przerasta większość swoich towarzyszy. Otwarta głowa, pierwszorzędny pracownik, który zniesie nieugięcie wszystkie ciężary na niego nałożone...
W listopadzie 1918 r. zgłosił się do służby w powstającym Wojsku Polskim. Jako oficer z dużym doświadczeniem skierowany został do pracy w Naczelnym Dowództwie. Przez pierwszy rok służby był kolejno oficerem Oddziału I a następnie Oddziału III Sztabu Generalnego (Nacz. Dow. W. P.).
W styczniu 1919 r. został szefem sekcji planów i zastępcą szefa Oddziału I Naczelnego Dowództwa. W październiku 1919 r. został szefem sztabu I Dywizji Piechoty Legionów i prawie równocześnie został zweryfikowany oraz awansowany do stopnia majora WP.
W okresie od kwietnia do czerwca 1920 r. był szefem sztabu Grupy Operacyjnej gen. Rydza-Śmigłego, a następnie 3 Armii. W tym czasie brał udział w walkach na Ukrainie i w wyprawie na Kijów. W czerwcu 1920 r. został szefem sztabu Frontu Południowo - Wschodniego i Frontu Środkowego. W lipcu 1920 r. otrzymał awans do stopnia podpułkownika. Od bitwy warszawskiej aż do zakończenia działań wojennych był szefem sztabu 2 Armii.
W styczniu 1921 r. został skierowany do pracy dydaktyczno - naukowej w Wyższej Szkole Sztabu Generalnego w Warszawie, jako wykładowca taktyki ogólnej, jednocześnie był członkiem komisji Regulaminowej. Od maja 1921 r. był szefem sekcji planów, a od grudnia tego roku szefem Oddziału III a Biura Ścisłej Rady Wojennej. Jednocześnie od grudnia 1924 r. pełnił obowiązki drugiego zastępcy szefa Sztabu Generalnego. Do stopnia pułkownika awansował w 1922 roku.
W listopadzie 1925 r. został szefem Biura Ścisłej Rady Wojennej i drugim zastępcą szefa Sztabu Generalnego. W dniach zamach majowego w 1926 r. wierny złożonej przysiędze, opowiedział się po stronie Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i brał udział w pracach dowództwa wojsk walczących po stronie rządu. Po objęciu władzy przez Józefa Piłsudskiego pozostał na swoim stanowisku i w grudniu 1926 r. został zastępcą szefa Sztabu Generalnego, kierował biurem Ścisłej Rady Wojennej.
1 stycznia 1927 r. został awansowany do stopnia generała brygady. W listopadzie 1928 r. otrzymał nominację na komendanta Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie i jednocześnie do 1935 r. pełnił funkcję generała do prac przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. 19 marca 1939 r. otrzymał awans do stopnia generała dywizji i został inspektorem armii.
W wojnie obronnej Polski 1939 roku dowodził Armią "Poznań" w składzie czterech dywizji piechoty (14, 17, 25, 26) oraz dwóch brygad kawalerii (Wielkopolskiej i Podolskiej). Był inicjatorem zwrotu zaczepnego nad Bzurą, w bitwie tej dowodził armiami "Poznań" i "Pomorze". Po przebiciu się do stolicy, 22 września został zastępcą dowódcy Armii "Warszawa" gen. Rómmla, z upoważnienia którego prowadził rozmowy kapitulacyjne z dowódcą 8 armii niemieckiej gen. Blaskowitzem.
Przebywał w niewoli niemieckiej w obozach: Oflag IV Hohenstein, Oflag IV B Koeningstein i Oflag VII A Murnau. Po uwolnieniu przez wojska amerykańskie wyjechał do Londynu, gdzie zorganizował komórki historyczne w Sztabie Głównym Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Był przewodniczącym Podkomisji Kampanii Wrześniowej w ramach Komisji Historycznej im gen. Sikorskiego przy Sztabie Głównym PSZ na Zachodzie. Zaawansowane prace przerwała mu nieuleczalna choroba nowotworowa, w wyniku której zmarł 8 stycznia 1947 r. w Londynie. Zgodnie z ostatnią wolą prochy generała w 1957 r. spoczęły w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Gen. Kutrzeba był jednym z najlepiej wykształconych polskich wyższych dowódców. Zyskał opinię jednego z najwybitniejszych sztabowców II RP. Walnie przyczynił się, jako wieloletni komendant Wyższej Szkoły Wojennej, do wykształcenia całego zastępu oficerów dyplomowanych z solidnym przygotowaniem sztabowymi dowódczym.
Generał Kutrzeba miał też znaczny dorobek jako historyk i pisarz wojskowy. Był autorem wielu publikacji z dziedziny taktyki, organizacji wojsk, regulaminów oraz obszernych prac wojskowo - historycznych: "Bitwa nad Niemnem, wrzesień - październik 1920" (Warszawa 1926), opracowana wspólnie z Józefem Piłsudskim "Naczelni Wodzowie" (Warszawa 1924), "Wyprawa Kijowska" (Warszawa 1937), "Bitwa nad Bzurą 9-22 września 1939r." (Warszawa 1957), "Wojna bez walnej bitwy" (PH, 1963).
Gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba był uhonorowany najwyższymi odznaczeniami polskimi i zagranicznymi: Orderem Virtuti Militari kl. II, III i V, Orderem Polonia Restituta kl III i V, trzykrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Francuską Legią Honorową kla III, IV i V.